ÖZEL HALK OTOBÜSLERİNE YAPILAN BAKANLIK YARDIM ÖDEMELERİ ARTIRILMALIDIR

Aylardır özellikle Ankara’da gündemden düşmeyen, hemen hemen her gün medyada da konu edinen Özel Halk otobüslerine 65 yaş üstü yaşlıların alınmaması tepkilere neden olmuş/olmaya da devam ediyor.

Çözüm bekleyen bu konuyla ilgili Mülkiye Başmüfettişi ve aynı zamanda Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş’ın da Başdanışmanı olan Mahmut Esen, konun bütün detaylarını, sorunları ve çözümleri de içeren bir analizi kaleme almıştır.      

Son derece objektif, perdenin önü-arkasını alan analizin tamamını sizlerle paylaşmak istedi.

İşte Mahmut Esen’in konuyla ilgili analizi…                                                            

Özel Halk Otobüsleri Birliği tarafından her ayın ilk dört günü dışında ücretsiz yolcu taşımayacakları kamuoyuna açıklanmıştır.

https://www.ntv.com.tr/turkiye/ozel-halk-otobuslerinden-ucretsiz-yolcu-karari

Bu açıklama üzerine konu tarafımdan nesnel olarak incelenmiş ve sorunun anlaşılmasına katkı bağlamında ulaşılmış sonuç aşağıya çıkarılmıştır.

1-Belediyeler veya belediyelerce yetki verilmiş özel kişi/şirketler tarafından yapılmakta olan toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz veya indirimli yararlanacaklar 2/7/2013 gün ve 6495 sayılı yasa ile ayrıntılı olarak belirlenmiş; ücretsiz/indirimli tarifelerden yararlanacak olanları belirleme konusunda Cumhurbaşkanına genel yetki verilmiştir.

Bu bağlamda 65 yaşını doldurmuş vatandaşlar başta olmak üzere; 62-65 yaş arasında olanlara; er/erbaşlara, engellilere, şehit yakını/gazilere, emniyet/jandarma/orman muhafaza görevlilerine, sarı basın kartı sahipleri vb. geniş bir kitleye ücretsiz veya indirimli seyahat olanağı getirilmiştir.

2-2015 yılında kabul edilmiş yasal bir düzenlemeyle, toplu taşıma hizmeti gören özel kişi/kuruluşlara ücretsiz taşıma nedeniyle uğradıkları kayıpları karşılamak amacıyla Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı bütçesinden destek ödemesi yapılması kabul edilmiştir.

6.01.2016 günlü R.G. de konuya ilişkin Yönetmelik yayınlanmıştır. 

Yönetmelikte üç büyük şehirde toplu taşımacılık yapan özel otobüsler için otobüs başına 1000 TL gelir desteği ödenmesi tespit edilmiştir.

Bu tarihte Ankara ilinde motorin satış fiyatı 3,54 TL olup, işletmecilerin gelir desteği ödemesi ile (1000/3,54= 282) 282 litre motorin alma olanakları vardı.

Günümüzde ise bu gelir desteği 1.7.2023 tarihinden itibaren 4.500 TL yükseltilmiştir. Ancak 29.10.2023 tarihi itibarıyla Ankara’da motorin fiyatı 40,16 TL olduğu için bu miktar ile 4.500/40,16= 112) ancak 112 litre motorin alınabilmektedir. Dolaysıyla yapılan yardımın ayni yardım olarak değerlendirilmesi halinde yaklaşık sekiz yıllık süre sonunda işletmecilere yapılan motorin yardımının 170 litre  (% 60 oranında) azaldığı görülmektedir.

Diğer bir ifade ile işletmecilere otobüs başına 2016 yılında (on iki aylık dönemde) 3.384 litre motorin yardımı yapılırken 2023 yılında bu yardım 1.344 litreye düşmüştür.

Arada işletmeciler aleyhine 2000 litre, güncel fiyatlarla 80 bin TL fark oluşmuştur.

https://www.petrolofisi.com.tr/arsiv-fiyatlari

Oysa yapılan bu gelir desteği tutarının azalması değil artırılması gerekmektedir.

Zira ülkemiz nüfusu ( dolaysıyla ücretsiz taşınan yolcu miktarları) sözü edilen dönemde yaklaşık % 7 civarında artmıştır.

https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2015-

Diğer yandan yasal/idari düzenlemelerle ücretsiz indirimden yararlananların kapsamı her yıl genişletilmektedir.

Örneğin 1.1.2024 yılında yürürlüğe girecek Kamu Görevlileri  7 Dönem Toplu Sözleşmesinde: Gelir İdaresi Başkanlığı/SGK/TÜİK personeline ücretsiz seyahat kartı verilmesi; PTT/AFAD/TCDD/Orman Muhafaza personelinin ücretsiz seyahatleri kabul edilmiştir.

Böylelikle merkezi idarenin personeline toplu taşıma kartı verme yerine, belediyelerin de onayı alınmaksızın ücretsiz taşıtmak için kurallar getirdiği görülmektedir.

Ayrıca destek ödemelerinde yaşanılan yüksek enflasyon ortamını göz ardı etmemek gerekmektedir.

Nitekim taşımacılık sektöründe temel gider olan akaryakıt fiyatlarındaki artış ortadadır. 2016-2023 yılları arasında Ankara’da motorin fiyatı 11 katın üzerinde artmıştır.

Ücretsiz/indirimli toplu taşıma nedeniyle belediye işletmelerinin zarar ettiği, belediyeler tarafından zararın karşılandığı bilinmektedir. Bununla birlikte belediyelerin özel toplu taşıma işi yapan işletmecileri güç ve olanakları ölçüsünde azami seviyede destekledikleri, parasal yardımda bulundukları bilinmektedir.

Yukarıda belirtilmiş nedenlerle özel otobüs işletmelerine Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca yapılmakta olan yapılan 4.500 TL destek ödemesinin artırılması kaçınılmazdır.

Tüm dünyada kamusal bir faaliyet olarak kabul edilen toplu taşımacılıkta yükün sadece belediyelere bırakılmaması, ücretsiz ödeme konularında tek başına karar alan merkezi idarenin bu kararın gereğini de yerine getirmesi/faturasını ödemesi gerekmektedir.

Bu amaçla 2016 yılında belirlenmiş tutardan hareketle, bu yardımın aynı yardım gibi değerlendirilerek toplu taşımacılık yapan otobüs işletmecilerine yapılan destek ödemelerinin asgari  aylık 11.325 TL seviyesine çıkarılmalıdır.

Aksi halde sözü edilen Bakanlık başlattığı destek ödemesini 2023 yılında % 40 seviyesine indirmiş olacaktır. Bir benzetme yapmak gerekirse 2016 yılında yapılan 1 ton kömür yardımı, 2023 yılında 400 kğ. düşürülmüş olmaktadır” diyor Mahmut Esen.